User:Gatua wa Mbũgwa/Gĩgĩkũyũ language

Gĩgĩkũyũ language : [since moved to ki:Gĩgĩkũyũ... ]

Matemo

Mũigana wa thiomi cia Abirika nĩ gĩcunjĩ kĩmwe gĩa ithatũ gĩa thiomi ciothe cia thĩ. Imwe cia cio ciaragio mabũrũriinĩ maingĩ nĩ andũ mirioni nyingĩ no nĩ iteanĩirio na igakomererio nĩ thiomi cia gĩkoronĩ kwambĩrĩria mĩaka ya 1900 kĩambĩrĩriainĩ. Nĩ ũndũ rũthiomi nĩ ruo rũkuuaga mũtũũrĩre wa andũ mwanya, thiomi ng’eni itingĩhota gũkuua mũtũũrĩre wa andũ a Abirika. Ũhũthĩri wa thiomi ng’eni mathukuruinĩ ũrutaga ciana kwamba kwĩyeherera nĩ guo ciĩrore, kana kwĩrora na maitho ma ageni eene thiomi icio ng’eni cihũthĩraga.

Nĩ gũkoretwo mĩcamanio mĩingĩ ya kwarĩrĩria ũkũria wa thiomi cia Abirika na ũhũthĩri wa cio mathomoinĩ, no maũndũ macio matirĩ mahinga. Thiomi cia Abirika itirakũranĩra na thĩ hamwe na thayathi ta ũrĩa ciagĩrĩirwo nĩ ũndũ arĩa athomu kaingĩ matiandĩkaga maũgĩ mao na thiomi icio. Tondũ rũthiomi nĩ ikũmbĩ rĩa kĩririkano kĩa mũingĩ (Thiong'o, 1986)." na nĩ gũkoretwo na ũteanĩria na wonoria wa ũgĩ kuma thiomiinĩ cia Abirika hatarĩ gũciongerera ũgĩ mwerũ, mũicoinĩ Abirika ĩtigĩtwo na makũmbĩ mabege, tũkĩaria ma kana na ngerekano. Na tondũ ũgĩ ũrĩa woneka ndũcokagĩrĩra thiomi cia Abirika nĩ ũndũ nĩ iteanĩirio, gĩthomo kĩa Abirika gĩtirĩ irĩ kana irĩĩri cia bata. Ĩndĩ, o na kwĩ na ikwĩro ta icio, mũng’eng’ano wa gũkũria thiomi cia Abirika nĩ wambĩrĩirie na wĩra ũyũ wa bata no mũhaka ũrĩke tondũ gũtirĩ mũndũ ũngĩhota kũgirĩrĩria rĩciria kahinda ka rĩo ge gakinyu.

Kĩambĩrĩria

Abirika ĩ thiomi makĩria ma 2,000, iria arĩ gĩcunjĩ kĩmwe gĩa ithatũ gĩa thiomi ciothe cia thĩ. Thiomi imwe cia Abirika ta Gĩthwaĩri [[1]] kwa mũhiano, kĩrĩa kĩaragio mabũrũriinĩ maingĩ ma Abirika ya Irathĩro na ya Gatagatĩ, ciaragio nĩ andũ makĩria ma mirioni 50.

O na thiomi icio ikiaragio nĩ andũ aingĩ ũguo, ti cio ithomithanagia mathukuruinĩ na o na itithomagwo mabũrũriinĩ maingĩ ma Abirika. Gĩtũmi kĩmwe gĩa thiomi ici kwaga gũthomithania kana gũthomwo mathukuruinĩ ma Abirika nĩ gũkomererio nĩ thiomi cia gĩkoronĩ kuma kĩambĩrĩria kĩa mĩaka ya 1900, na gĩtũmi kĩngĩ nĩ gũteanĩrio nĩ thirikari cia Abirika kuma cianyita “wĩyathi” kwambĩrĩria mũico wa mĩaka ya 1950. Nĩ guo tũmeye wega kĩrĩa gĩtũmaga thiomi cia Abirika iteanĩrio ũguo, no mũhaka tũikie maitho harĩ hithitũrĩ ya thiomi cia Abirika kuma hĩndĩ ya gĩkoronĩ.